Syriza
Por Dimitris Givis para Syriza.org
Entrevista con Jorge Majfud: América Latina, hoy y los años por venir
- ¿Cómo evalúa usted la situación actual de América Latina en términos generales?
América Latina tuvo una de sus mejores décadas de su historia, aproximadamente entre 2005 y 2015, la que coincidió con un giro político de sus gobiernos electos hacia la izquierda con diversos grados de cambio y estilos de gobiernos. Faltaron muchas reformas (educación, infraestructura) pero se redujo la pobreza como nunca antes. Aunque el precio de las comodities ayudó, es falso que esto explique por sí solo la bonanza esa década, ya que en el pasado hubo mayores bonanzas de las exportaciones de materias primas con un efecto contrario: a medida que crecía el PIB crecía también la pobreza y la marginación. Sin embargo, el retorno de la región a la derecha conservadora y neoliberal se debe a (1) un contexto mundial (nuevos nacionalismos medievales y descontento del Primer mundo con la Globalización y las democracias liberales) y (2) el despertar de la vieja cultura colonialista, la tradición del hacendado, del peonaje, y una mentalidad militarista propia de la larga historia de dictaduras y otros abusos tradicionales.
Esta reacción de la derecha tribalística (amplificada por las leyes propias de las redes sociales) no es otra cosa que una reacción a un proceso histórico mayor, reiniciada siglos atrás, hacia la liberación de las mayorías marginales (negros, mujeres, homosexuales, pobres de todo tipo). Se trata de una reacción iniciada en Europa y Estados Unidos por su pérdida de poder relativo y por su pérdida de autoestima (cultural y racial) y por el cambio de roles (de invasores reales a supuestos invadidos, de victimarios a victimizados). Es, también, una reacción diseñada por la elite multimillonaria que es capaz de convencer hasta los esclavos que, de no ser por ella, todos estaríamos peor y no se hubiese inventado ni la rueda ni el cero.
- ¿Se podría decir que la reacción de esa derecho ha perdido su momento en América Latina demostrando la incapacidad de las políticas neoliberales para obtener un respaldo popular o es demasiado temprano para sacar ese tipo de conclusiones?
JM: En parte sí, es una reacción que ha perdido fuerza, pero al matrimonio de conservadores y neoliberales aún le queda algunos años en el poder político (Brasil, por ejemplo) y muchas décadas en la mentalidad de la clase dirigente tradicional latinoamericana sostenidas por sus tradicionales servidores. Lo que Malcom X llamaba “los negros de la casa”. Las raíces clasistas y autoritarias, el odio por los pobres, el desprecio por los negros y los indios en América Latina son tan difíciles de extirpar como el racismo, el sentido de superioridad racial y la paranoia armamentística en Estados Unidos.
- ¿Cómo podrían los movimientos sociales y sus posibles nuevas tácticas darles alguna esperanza al pueblo latinoamericano, considerando el retroceso de los gobiernos progresistas en el continente? ¿Qué perspectivas o posibilidades les ve usted?
JM. Casi todos los progresos sociales que ocurrieron en Estados Unidos en el siglo XX se debieron a los demonizados grupos de resistencia a la Guerra de Vietnam en los años 60s. Hoy los estadounidenses han aprendido a ser mucho más dóciles y, por eso, el 0,1 por ciento más rico puede continuar secuestrándole más riqueza al resto de la sociedad sin que haya reacciones significativas. Pero una reacción histórica es cuestión de tiempo.
En América Latina no es diferente, aunque en ese continente no se imprime el dólar ni sus países tienen cientos de bases militares alrededor del mundo para presionar, intimidar y cerrar buenos negocios. Pero sus múltiples movimientos populares, muchos continuadores de una antigua tradición de resistencia indígena, sean de resistencia (como en Ecuador) o de organización política (como en Uruguay) son no sólo una barrera para los abusos del poder sino, también, la razón de cualquier conquista popular. Todo lo que cae desde arriba es sólo anestesia social.
- ¿Qué dilemas le plantean las próximas elecciones en Argentina, Uruguay y Bolivia?
JM: En mi modesta opinión, el caso argentino es el más claro: es urgente detener las políticas neoliberales que, a través del actual presidente Macri y sus creyentes, empezaron por desestabilizar la sociedad imponiéndoles el pago de casi todo el esfuerzo social, subiendo los precios de los servicios básicos a fuerza de insensibilidad exitista, quebrando el tejido social y, como consecuencia, arruinando la misma economía nacional que los neoliberales se jactan de conocer muy bien; endeudando un país y la generación siguiente con el viejo y maldito recurso de los préstamos del FMI, sin siquiera lograr una reversión de la catástrofe, sino el agravamiento de la deuda y de la pobreza colectiva.
En cuanto a Uruguay, por ahora el objetivo es continuar resistiendo un contexto regional prolongado de recesiones, de crisis sociales, de violencia civil, de narcotráfico. Al mismo tiempo, resistir y evitar el regreso de los salvadores neoliberales que ya quebraron el país en el 2001, en sintonía con otros neoliberales más agresivos, como la Argentina de Carlos Menem. Uruguay debe, también, evitar las tentaciones militaristas, las que afirman saber cómo resolver cada problema a los tiros y a las patadas, tal como propuso en Brasil el capitán apologista de las pasadas dictaduras militares, Jair Bolsonaro. Brasil, el eterno país del futuro, ya tuvo una década dorada gracias a un presidente sindicalista, sin titulo de doctor o de general, y eso no lo soportan las viejas elites, acostumbradas a humillar y oprimir a los de abajo.
En el caso de Bolivia, Evo Morales es uno de los presidentes más exitosos de América del Sur, como lo fuera Rafael Correa en Ecuador, y por eso la gran prensa mundial casi nunca habla de él sino de Nicolás Maduro. Evo tiene mucho que corregir de sus administraciones anteriores, como por ejemplo no creerse imprescindible. Sin embargo, la idea de que “Evo es un dictador” porque es el clásico líder latinoamericano que se enamora del poder, deja de lado la consideración de hechos simples como que Franklin D. Roosevelt fue presidente de Estados Unidos cuatro veces consecutivas, o que Angela Merkel en Alemania o Benjamín Netanyahu en Israel han sido reelectos múltiples veces y el centro del mundo nunca se atrevería a llamarlos autoritarios y, mucho menos, dictadores. En la narración hegemónica de la realidad está el germen del autoritarismo, del colonialismo y del racismo que, por sutil, no deja de ser menos efectivo y menos brutal.
- ¿Cómo evalúa usted las políticas neoliberales que fueran impuestas sobre América latina y que aún predominan en países como Argentina, Brasil, Chile, Colombia y otros? ¿Podemos decir que el neoliberalismo ha fallado en el continente latinoamericano?
JM: La idea de fracaso es como la idea de éxito. Todo depende del propósito de cada uno. El neoliberalismo no ha fracasado en el sentido de que ha impuesto sus objetivos en muchas partes del mundo, especialmente desde el trabajo de hormiga que el profesor de la Universidad de Chicago, Milton Friedman, comenzó en los años 50s para contrarrestar el “socialismo” que sacó a Estados Unidos de la Depresión. En América Latina el gran experimento fue Chile: se acosó al gobierno socialista de Salvador Allende (como se hizo con Irán en 1953, con Guatemala en 1954, con Cuba en los 60s) hasta destruir su economía. Una vez instalado en su lugar el general Augusto Pinochet, un dictador de perfil Nazi, los campeones del neoliberalismo no tuvieron ninguna resistencia para hacer y deshacer. Como ocurriese con dictaduras anteriores en otros países, Estados Unidos inundó ese país con créditos y ayudas económicas y morales para que tuviese éxito y así mostrar al mundo un buen ejemplo. Es el mismo método que se sigue usando en diversas partes del mundo: acoso a cualquier opción al capitalismo salvaje y ayuda ilimitada a sus aduladores.
Obviamente, desde el punto de vista de la población y de las promesas de sus sacerdotes, el neoliberalismo ha fracasado repetidas veces, con una frecuencia que asombra y no habla bien de una parte significativa de la población que lo sufre y lo apoya con fanatismo.
15 de octubre 2019
Συνέντευξη με τον Χόρχε Μαχφούντ , καθηγητή λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας και διεθνών σπουδών στο πανεπιστήμιο Τζακσονβιλ
Στη Λατινική Αμερική το μεγάλο πείραμα ήταν η Χιλή
** Στη Λατινική Αμερική, η ταξικότητα, ο αυταρχισμός, το μίσος για τους φτωχούς, η περιφρόνηση για τους μαύρους και τους ινδιάνους, είναι τόσο δύσκολο να καταργηθούν, όπως είναι ο ρατσισμός, η αίσθηση της φυλετικής υπεροχής, και η παράνοια των όπλων στις ΗΠΑ.
Τη συνέντευξη πήρε
ο Δημήτρης Γκιβίσης
Ποια είναι η γενική εικόνα που έχεις για τις εξελίξεις στην Λατινική Αμερική;
Η Λατινική Αμερική είχε μία από τις καλύτερες δεκαετίες στην ιστορία περίπου μεταξύ 2004 και 2014, που συνέπεσε με μια πολιτική στροφή προς τα αριστερά με ποικίλους βαθμούς αλλαγών και μορφών κυβερνήσεων. Απέτυχαν σε πολλές μεταρρυθμίσεις (εκπαίδευση, υποδομή), αλλά πολλά πολιτικά δικαιώματα προστατεύθηκαν από νέους νόμους, και η φτώχεια μειώθηκε όσο ποτέ πριν. Αν και η υψηλή τιμή των εμπορευμάτων βοήθησε, είναι λάθος να το αποδίδουμε αυτό μόνο στην περίοδο της ανθηρής οικονομίας λόγω των μεγάλων εξαγωγών, καθώς στο παρελθόν υπήρχαν μεγαλύτερες τέτοιες περίοδοι με το αντίθετο αποτέλεσμα: καθώς τα ΑΕΠ των χωρών αυξήθηκαν, αυξήθηκαν επίσης η φτώχεια και η περιθωριοποίηση. Τώρα, η επιστροφή της περιοχής στις συντηρητικές και νεοφιλελεύθερες πολιτικές οφείλεται πρώτον σε ένα νέο παγκόσμιο πλαίσιο (νεομεσαιωνική ρητορική, εθνικισμοί, και δυσαρέσκεια τόσο με την παγκοσμιοποίηση όσο και με τις φιλελεύθερες δημοκρατίες στον Πρώτο Κόσμο), και δεύτερον στην αφύπνιση της παλιάς αποικιοκρατικής κουλτούρας, της παράδοσης του γαιοκτήμονα και των εργατών γης, και μιας παλιάς μιλιταριστικής νοοτροπίας, χαρακτηριστική της μακράς ιστορίας της δικτατορίας και του ξένου παρεμβατισμού στο όνομα της «εθνικής ασφάλειας». Αυτή η αντίδραση της φυλετικής δεξιάς πτέρυγας, ενισχυμένη από τους νόμους των ΜΜΕ, δεν είναι παρά μια αντίδραση σε μια μεγαλύτερη ιστορική διαδικασία, στην απελευθέρωση των περιθωριοποιημένων πλειοψηφιών (μαύροι, γυναίκες, ομοφυλόφιλοι, φτωχοί). Πρόκειται για μια αντίδραση που ξεκίνησε στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ για την απώλεια της σχετικής εξουσίας τους και της αυτοεκτίμησής τους (πολιτιστική και φυλετική), και την αλλαγή των ρόλων (από εισβολείς σε κατακτημένους, από θύτες σε θύματα). Είναι επίσης μια αντίδραση που χρησιμοποιείται από τις ελίτ των δισεκατομμυριούχων, οι οποίοι είναι ικανοί να πείσουν ακόμα και τους σκλάβους ότι αν δεν ήταν αυτοί θα ήμασταν όλοι χειρότερα, και ούτε ο τροχός ούτε το παραμικρό θα είχαν εφευρεθεί.
Θέμα χρόνου
Θεωρείς ότι η δεξιά αντεπίθεση έχει χάσει τη δυναμική της στη Λατινική Αμερική;
Εν μέρει, ναι, είναι μια αντίδραση που έχει χάσει τη δύναμή της. Αλλά ο ετερόκλητος γάμος συντηρητικών και νεοφιλελεύθερων, θρησκειών και εμπόρων, έχει ακόμα αρκετά χρόνια στην πολιτική εξουσία (π.χ. στη Βραζιλία), και πολλές δεκαετίες στη νοοτροπία των παραδοσιακών λατινικοαμερικανικών αρχουσών τάξεων, και έχει ριζώσει σε ένα σημαντικό τμήμα των ανθρώπων. Είναι αυτό που ο Μάλκολμ X αποκάλεσε «the House Negro» (σημ: είναι ένας ιστορικός όρος για τον σκλάβο σπιτιού αφρικανικής καταγωγής). Στη Λατινική Αμερική, η ταξικότητα, ο αυταρχισμός, το μίσος για τους φτωχούς, η περιφρόνηση για τους μαύρους και τους ινδιάνους, είναι τόσο δύσκολο να καταργηθούν, όπως είναι ο ρατσισμός, η αίσθηση της φυλετικής υπεροχής, και η παράνοια των όπλων στις ΗΠΑ.
Μπορούν σήμερα τα κοινωνικά κινήματα και οι νέες χειραφετητικές πρακτικές να ξαναδώσουν την ελπίδα στους λαούς της Λατινικής Αμερικής, απέναντι στην εξάντληση του κρατικού προοδευτισμού;
Σχεδόν όλη η κοινωνική πρόοδος που σημειώθηκε στις ΗΠΑ στον 20ο αιώνα, οφειλόταν στις δαιμονοποιημένες ομάδες αντίστασης στον πόλεμο του Βιετνάμ τη δεκαετία του ‘60. Σήμερα οι Αμερικανοί έχουν μάθει να είναι πιο υπάκουοι και, ως εκ τούτου, το πλουσιότερο 0,1% μπορεί να συνεχίζει να απαγάγει περισσότερο πλούτο από την υπόλοιπη κοινωνία χωρίς σημαντικές αντιδράσεις. Αλλά μια ιστορική απάντηση είναι θέμα χρόνου. Στη Λατινική Αμερική δεν είναι διαφορετικά, αν και δεν μπορεί να εκτυπώσει δολάρια, ούτε να έχει εκατοντάδες στρατιωτικές βάσεις σε όλο τον κόσμο, για να πιέζει, να εκφοβίζει, και να κλείνει καλές συμφωνίες. Όμως τα πολυάριθμα λαϊκά κινήματα, όπως στον Ισημερινό, και οι πολιτικές οργανώσεις, όπως στην Ουρουγουάη, δεν αποτελούν μόνο εμπόδιο στις καταχρήσεις της εξουσίας, αλλά και ο λόγος για το κάθε λαϊκό επίτευγμα. Μόνο η βροχή και η κοινωνική αναισθησία πέφτουν φυσικά από πάνω.
Για τις εκλογές σε Βολιβία, Αργεντινή και Ουρουγουάη
Ποια είναι τα διλήμματα που αναδύονται ενόψει των σημερινών εκλογών στη Βολιβία, και αυτών της επόμενης Κυριακής στην Αργεντινή και την Ουρουγουάη;
Κατά τη γνώμη μου, η περίπτωση της Αργεντινής είναι η πιο ξεκάθαρη: επείγει να σταματήσουν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, που με τον σημερινό πρόεδρο επιχειρηματία και τους πιστούς του αποσταθεροποίησαν την κοινωνία στο όνομα της «υπευθυνότητας και του ρεαλισμού», αυξάνοντας τις τιμές των βασικών κοινωνικών υπηρεσιών, συγχέοντας μια χώρα με μια ιδιωτική επιχείρηση, σπάζοντας τον κοινωνικό ιστό, και καταστρέφοντας την ίδια την οικονομία που οι νεοφιλελεύθεροι καυχώνται ότι γνωρίζουν πολύ καλά: επιστροφή στο ΔΝΤ, αστρονομικό χρέος που θα πληρωθεί από την επόμενη γενιά, αυξανόμενη φτώχεια. Όσον αφορά την Ουρουγουάη, προς το παρόν, ο στόχος είναι να συνεχιστεί η αντίσταση σε ένα παρατεταμένο περιφερειακό πλαίσιο ύφεσης, κοινωνικών κρίσεων, πολιτικής βίας, και διακίνησης ναρκωτικών. Ταυτόχρονα, να αντέξει και να αποφύγει την επιστροφή των ίδιων νεοφιλελεύθερων σωτήρων που διέλυσαν τη χώρα το 2001, σε συμφωνία με άλλους πιο επιθετικούς νεοφιλελεύθερους, όπως την Αργεντινή του Κάρλος Μένεμ. Η Ουρουγουάη πρέπει επίσης να αποφύγει τους μιλιταριστικούς πειρασμούς, που ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν πως να λύσουν το κάθε πρόβλημα μόνο φωνάζοντας και πυροβολώντας, όπως πρότεινε στη Βραζιλία ο Ζαΐρ Μπολσονάρο, ο θαυμαστής των στρατιωτικών δικτατοριών. Όσον αφορά τη Βολιβία, ο Έβο Μοράλες είναι ένας από τους πιο επιτυχημένους προέδρους της Νότιας Αμερικής, όπως ήταν στον Ισημερινό ο Ραφαέλ Κορέα, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα μεγάλα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης δεν μιλάνε σχεδόν ποτέ για αυτόν, παρά μόνο για τον Νικολάς Μαδούρο. Ο Έβο έχει πολλά να διορθώσει από τις προηγούμενες διοικήσεις του, όπως το να μη θεωρεί τον εαυτό του απαραίτητο. Ωστόσο, η ιδέα ότι «ο Έβο είναι δικτάτορας», επειδή είναι ο κλασσικός ηγέτης της Λατινικής Αμερικής που επανεκλέγεται πολλές φορές, παραβλέπει το γεγονός ότι ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ για τέσσερις συνεχόμενες θητείες, και ότι η Άνγκελα Μέρκελ στη Γερμανία ή ο Μπενιαμίν Νετανιάχου στο Ισραήλ έχουν επανεκλεγεί επίσης πολλές φορές. Το κέντρο του κόσμου δεν θα τολμούσε ποτέ να τους αποκαλέσει αυταρχικούς και, πόσο μάλλον, δικτάτορες. Αυτό είναι το ηγεμονικό αφήγημα, όπου υπάρχει ο πραγματικός αυταρχισμός.
Έχοντας υπόψη τα αποτελέσματα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που εφαρμόστηκαν στην περιοχή, και συνεχίζονται σε Αργεντινή, Χιλή, Βραζιλία, Κολομβία κλπ, μπορούμε να πούμε ότι ο νεοφιλελευθερισμός απέτυχε στη Λατινική Αμερική;
Η ιδέα της αποτυχίας είναι σαν την ιδέα της επιτυχίας. Όλα εξαρτώνται από τον σκοπό του καθενός. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν έχει αποτύχει, με την έννοια ότι έχει επιβάλει τους στόχους του σε πολλά μέρη του κόσμου, ειδικά αφότου το έργο του Μίλτον Φρίντμαν ξεκίνησε στη δεκαετία του ‘50 για να εξουδετερώσει τον «σοσιαλισμό» που έβγαλε τις ΗΠΑ από την ύφεση. Στη Λατινική Αμερική το μεγάλο πείραμα ήταν η Χιλή: η σοσιαλιστική κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε παρενοχλήθηκε, όπως έγινε με το Ιράν το 1953, τη Γουατεμάλα το 1954, την Κούβα τη δεκαετία του ΄60, κλπ, μέχρι την καταστροφή της οικονομίας της. Αυτό είχε προγραμματιστεί πολύ πριν ο Αουγκούστο Πινοσέτ, ένας ναζί – δικτάτορας, γίνει ο πρωταθλητής του νεοφιλελευθερισμού. Όπως συνέβη και με τις προηγούμενες δικτατορίες, για παράδειγμα τη Βραζιλία, οι ΗΠΑ πλημμύρισαν τη χώρα με πιστώσεις και οικονομικά και ηθικά βοηθήματα, ώστε να πετύχει και έτσι να δείξουν στον κόσμο ότι είναι ένα καλό παράδειγμα. Είναι η ίδια μέθοδος που χρησιμοποιείται ακόμα σε διάφορα μέρη του κόσμου: παρενόχληση της οποιασδήποτε επιλογής απέναντι στον άγριο καπιταλισμό, και απεριόριστη βοήθεια στους κόλακές του. Προφανώς, από την άποψη του πληθυσμού και των υποσχέσεων των κηρύκων του ο νεοφιλελευθερισμός έχει επανειλημμένα αποτύχει, με μια συχνότητα και επανάληψη που εκπλήσσει, και δεν εκφράζει σωστά ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού που υποφέρει και τον υποστηρίζει με φανατισμό.
Σημ: Ο Χόρχε Μαχφούντ γεννήθηκε στην Ουρουγουάη, και είναι ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς μιας νέας γενιάς λατινοαμερικάνων διανοούμενων. Έχει εκδώσει διάφορα βιβλία, αρκετά από αυτά σε συνεργασία με συγγραφείς όπως ο Ζοζέ Σαραμάγκου, ο Εδουάρδο Γκαλεάνο, ο Σλαβόι Ζίζεκ, και ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, μεταξύ άλλων.
Escritos Críticos 